به گزارش پایگاه خبری دفتر تبلیغات اسلامی ( تبلیغ نیوز )، هم اندیشی علمی اربعین و مسئدله های نوپدید مطالعات سیاسی از سوی معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.

*رویکرد ملی درباره پدیده اربعین محکوم به شکست است 
حجت الاسلام و المسلمین نجف لک زایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد با اشاره به مواجهه علوم سیاسی با پدیده اربعین و با بیان اینکه در فهم، تبیین و تحلیل ایده هایی که رنگ و بوی مذهبی و دینی دارند، علوم انسانی و اجتماعی به طور عام و علوم سیاسی به طور خاص چگونه برخورد می کنند و امکانات علوم سیاسی در مواجهه با اینگونه پدیده ها چیست؟ اظهار داشت: در گذشته قبل از همه گیری بحث اربعین، بحث انقلاب اسلامی ایران را داشتیم و همانگونه که برخی از پژوهشگران غربی هم گفتند علوم سیاسی و دانش های مرتبط در سطح دنیا در قبال انقلاب اسلامی حرفی برای گفتن نداشتند.
وی ادامه داد: کارشناسان علوم سیاسی در سطح جهان هیچ علامتی از وقوع انقلاب اسلامی در ایران نمی دیدند، امروز هم این قصه وجود دارد و همانگونه که پژوهشگران و مراکز مطالعات راهبردی در قبال نامه امام خمینی(ره) به گورباچف سخنی برای بیان نداشتند، در مقابل پدیده بی نظیر اربعین نیز سخنی برای ارائه ندارند.
معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه مکاتب مختلفی در علوم سیاسی داریم که این ها را در دو پارادایم کلی و کلان می توانیم دسته بندی کنیم، ابراز کرد: یک دسته مکاتب و رهیافت های متعارف می باشند یعنی رهیافت هایی که براساس پایگاه های دنیوی و این عالم می خواهند پدیده های مذهبی را تحلیل کنند، در حالی که با همۀ تلاششان از تحلیل و تبیین پدیده های معنوی عاجز می باشند.
وی با بیان اینکه ذات پدیده اربعین ملیت بردار و مرزبردار نیست، اذعان داشت: اینگونه تحلیلگران وقتی در صحنه پیاده روی اربعین حاضر می شوند، نمی توانند وضعیت موجود را تحلیل کنند و نمی دانند چرا یک نفر حاضر است با وجود اینکه در جلویش میدان مین وجود دارد و شاید به قیمت از دست دادن پاهایش باشد، در پیاده روی اربعین شرکت کند.
حجت الاسلام والمسلمین لک زایی با اشاره به تحلیل معنویت محور اظهار کرد: تحلیل های دسته دوم، ملکوتی و معنویت محور است و با این نگاه پدیده اربعین و انقلاب اسلامی برای ما امکان بیشتری خواهد داشت.
وی گفت: پدیده اربعین به این علت که بر عدالت و مبارزه با ظلم بار می شود، نظام های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را به دو دسته یزیدی و حسینی تقسیم می کند.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: امروز فطرت پاک خصوصاً توده های مردم که عدالت گرا می باشند، هر کجا که پرچمی برای عدالت برپا شود از پیشگامانش خواهند بود و لذا وقتی وارد اربعین می شوند، مرزهای ملی و انگیزه های مادی فرو می پاشد.
وی با بیان اینکه رویکرد ملی درباره پدیده اربعین محکوم به شکست است، بیان داشت: مهم ترین توصیه ای که از پدیده اربعین استخراج می شود این موضوع است که با نگاه ملی برای اربعین تصمیم گیری نکنیم.
وی خاطرنشان کرد: هرگونه تصمیم گیری با رویکردهای ملی و مبتنی بر مرزها درباره پدیده اربعین محکوم به شکست است و مواجهه با اقدامات دردناک از سوی مردم می شود. عواطف پاک را نباید با چارچوب های ملی گرایانه تحلیل کرد، بخشی از پدیده اربعین در چارچوب قانون قابل تحلیل نیست و در چارچوب عشق و  فطرت تحلیل می شود.

*اربعین، هویت ساز شیعیان، مسلمانان و انسان معاصراست 
دکتر مختار شیخ حسینی رییس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در حاشیه هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد در گفت وگو با خبرنگار ما با اشاره به هدف برگزاری این هم اندیشی گفت: این نشست تلاش داشت که یک هم اندیشی علمی با حضور اساتید علوم سیاسی و روابط بین الملل برگزار کند و پرسشی که در این هم اندیشی اساتید بزرگوار به آن پرداختند، این سوال بود که مسئله اربعین چه پرسش های جدیدی را فرا روی علوم سیاسی و روابط بین الملل قرار می دهد.
 وی با اشاره به خروجی این نشست علمی اذعان کرد: خروجی این بحث ارائه ایده های علمی بود که می تواند به دستگاه های سیاست گذار در سیاست گذاری بهتر نسبت به مسئله اربعین و از سوی دیگر برای دانشجویان و پژوهشگران در حوزه علوم سیاسی کمک کند.
رییس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی افزود: لازم است این مباحث در قالب جدیدی بازنویسی و تدوین و در اختیار دستگاه های سیاست گذار و پژوهشگران قرار بگیرد که اصحاب علوم سیاسی و اصحاب روابط بین الملل بتواند در حوزه های تخصصی و گرایش های تخصصی پیوندی با مسئله اربعین بزنند.
وی ادامه داد: هدف و رسالت اصلی نشست این بود که همانگونه که عموم مردم در ایام اربعین سعی می کنند ابراز ارادتی نسبت به اهل بیت(ع) و امام حسین(ع) داشته باشند ما هم به عنوان اساتید و پژوهشگران علوم سیاسی و روابط بین الملل با ارائه یک بحث علمی سهمی در توسعه فرهنگ اربعین داشته باشیم لذا مخاطب اصلی ما اساتید و دانشجویان علوم سیاسی بودند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه اربعین قدرت جذب کنندگی دارد، خاطرنشان کرد: اربعین را در این قالب می توان تحلیل کرد که انسان معاصر از بحران هویت رنج می برد، اربعین در دوران معاصر با مولفه هایش  قدرت جذب کنندگی بالایی را دارد که از همه گروه ها و طبقات اجتماعی حتی خارج از بیت شیعی به سوی این جذابیت ها حرکت می کنند.
شیخ حسینی با بیان اینکه اربعین مهم ترین محور هویت یابی است، بیان کرد: اربعین در سه سطح انسان ها را به هم پیوند می زند، ابتدا در سطح شیعیان، یعنی حول محور اربعین می توان همه شیعیان را زیر چتر واحد داشته باشیم در یک سطح بالاتر اربعین یک ظرفیت های معرفتی و هویتی را ارائه می کند که انسان مسلمان معاصر با آن پیوند می خورد یعنی ذیل مبارزه با ظلم و به رسمیت نشناختن ظلمی که برجوامع اعمال می شود.
وی افزود: ذیل این مولفه ها اربعین می تواند جهان اسلام را دور هم جمع کند و در سومین سطح اربعین ظرفیت های معرفتی، هویتی و تمدنی دارد که انسان را فارغ از هر دین و مذهب و رنگ و نژاد دور هم جمع می کند.
رییس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در پایان اظهار داشت: از این منظر و با این نگاه سه سطحی، اربعین هویت ساز شیعیان در گام اول، هویت ساز بین مسلمانان در گام دوم و هویت ساز انسان معاصر در گام سوم است و در صورت نگاه تکاملی به این سه بّعد می توانیم بگوییم اربعین  در دسترس ترین و  مهم ترین ظرفیتی  است که ما می توانیم در پرتو آن از مفهومی به نام تمدن صحبت کنیم .

*فلسفه اربعین مبارزه با ظلم است
حیدر زایر عبوسی العامری عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه کوفه در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی  که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، با اشاره به پژوهشی در احوال سیاسی اعتقادی اربعین اظهار داشت: در بخش سیاسی ابعاد اربعین این مسئله یک مسئله اعتقادی است که اهل بیت(ع) همواره بر احیاء آن تاکید داشتند و نقطه محوری در بحث اعتقادی فلسفه اربعین و قیام سیدالشهداء، مبارزه با ظلم است.
وی افزود: هرگاه اسلام و دین از مسیر اصلی خود به انحراف کشیده شد، با شهادت به مسیر اصلی خود بازگشته و اصلاح شده است چنانکه در زمان امام حسین(ع) این اتفاق رقم می خورد.
عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه کوفه در بخش فرهنگی با بیان مهمترین مولفه که حفظ هویت جامعه اسلامی است اذعان داشت: حرکت امام حسین(ع)، حرکتی برای حفظ هویت جامعه اسلامی مورد تاکید است.
وی بیان داشت: امروز هم در جهان اسلام با یک تهاجم فرهنگی در بین شعار های جذاب مواجه هستیم که با حضور مکتب امام حسین(ع)، به مفاهیمی مثل عدالت اجتماعی و آزادی و مفاهیم جذاب دیگری که توسط ایدئولوژی های دیگر ارائه می شود، نیاز نداریم چرا که در هویت اسلام همۀ آنچه برای بشریت ضروری است، وجود دارد.
عبوسی العامری در بخش ابعاد سیاسی مهمترین مولفه را مقابله با حاکم ظالم دانست و ابراز داشت: درپرتو قیام امام حسین(ع)، اسلام دین و دولت را همراه دارد و جنبش هایی که به دنبال جدایی دین از امر سیاسی اجتماعی هستند نمی‌توانند نسبتی با اسلام اصیل برقرار کنند.
وی اضافه کرد: لذا از این منظر حکومت هایی که به صورت دیکتاتوری به دنبال تحمیل ایده های خود بر جوامع می باشند در مقابل قیام عاشورا تلقی می شوند که نمونه آن را در حکومت پهلوی در ایران و صدام در عراق می‌دانیم.
استاد دانشگاه کوفه با بیان اینکه بشریت با رجوع به عاشورا به آزادی واقعی نائل خواهد آمد خاطرنشان کرد: باید خوانشی از اربعین برای امت اسلامی و نخبگان علوم سیاسی ارائه کرد که با بازگشت به آن، پدیده اربعین پروژه ای علمی برای مبارزه با استکبار داخلی و استکبار جهانی باشد.

*راهپیمایی اربعین موجب اتحاد و ایجاد پیام سیاسی است
مجید مبلغی استادیار پژوهشگاه مطالعات انسانی و فرهنگی در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی  که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد،  با اشاره به انواع سوگواری امام حسین (ع) گفت: وقتی به اربعین پیرامون سوگواری امام حسین علیه السلام نگاه می کنیم و به مراسم و جریان های شکل گرفته حول محور سوگواری می‌نگریم می توانیم از دو نوع سوگواری، ساختار مند و نامنظم سخن بگوییم.
وی با اشاره به نوع اول سوگواری اظهار داشت: این نوع سوگواری، ساختارمند، منظم، قانونمند، نمادین و نظم یافته بوده که نمونه های تاریخی و معاصر آن مثل تعزیه، سینه زنی، نوحه خوانی و مجموعه تلاش های ارزشمند سوگوارانه از این دست است که در این نمونه ها یک الگویی در قالب شناخته شده می بینید، عموماً این سوگواره ساختارمند است.
استادیار پژوهشگاه مطالعات انسانی و فرهنگی با بیان اینکه نوع دوم سوگواری نامنظم، گشوده، دارای نظم طبیعی، مشخصات اجتماعی و اظهار گرایانه است، خاطرنشان کرد: مصداق اصلی چنین سوگواری و رویکرد سوگوارایانه ای راهپیمایی است، اگر بخواهیم با استانداردهای ذهنیت های معاصر به آن بنگریم، چنین سوگواره ای بی شباهت با تظاهرات امروزی نیست، یعنی حضور به هم رسانی عده ای از مردم در اعتراض به این موقعیت.
وی اضافه کرد: بنابراین آنچه این دو را به هم مرتبط می کند و جمعی را در کنار هم قرار می دهد هسته اعتراضی آن است، اگر به تاریخ بنگریم ردپای هردو نوع سوگواری و رویکرد سوگواره را خواهیم یافت اما تقدم تاریخی را باید به سوگواری نامنظم بدهیم.
مبلغی با ارائه گزارشی از فاطمیون و آل بویه از راهپیمایی های بزرگ در بغداد و قاهره از طرف شیعیان و با یک هدف وجودی در روز عاشورا و غدیر اذعان داشت: اکثر این راهپیمایی ها با یک هدف سیاسی که اظهار وجود بود صورت می گرفت و شیعیان به این وسیله پیام خود را اظهار می کردند.
استادیار پژوهشگاه مطالعات انسانی و فرهنگی با اشاره به دلایل کاسته شدن از سبک عزاداری راهپیمایی پس از عصر صفویه اظهار داشت: دلایل تاریخی قابل فهمی برای این کار وجود دارد چرا که از آن پس در جوامع تقریباً شیعی به سر می بریم و آنچه که اهمیت دارد برگزاری عزاداری است و به دنبال رساندن پیام نیستیم.
وی بیان داشت: امروزه در قالب‌ دسته های خیابانی، سینه زنی و زنجیر زنی نمادی از راهپیمایی آن دوران باقی مانده است اما در کشور عراق چون حکومت تا سال‌های پیش از حضور آمریکا در این کشور حکومت سنی مذهب بوده این نوع سوگواری راهپیمایی همچنان باقی مانده است.
مبلغی در پایان با بیان اینکه پیام سیاسی اربعین یعنی آمده ایم به ظلم اعتراض کنیم خاطرنشان کرد: در راهپیمایی اتحاد داریم، راهپیمایی ها در ذات خود اتحاد و میل به هم پیوستن و باهم بودن را دارند و این اتحاد به ایجاد یک پیام سیاسی کمک می کند. 

*پیاده روی اربعین نماد منطق و خلاف هژمونی نظام بازار و سرمایه داری
دکتر هادی آجیلی در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی  که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: نظام سرمایه داری دارای ویژگی و مولفه هایی است که سوال اساسی و بحثی که برسر این سوال پیش می آید، این است که آیا ما می‌توانیم آنچه که در پیاده روی اربعین رخ می دهد را یک نماد ضد هژمونی نظام لیبرال سرمایه داری تلقی کرد؟ لذا باید مولفه های نظام سرمایه داری و پدیده اربعین را باهم مقایسه کرد.
وی با بیان اینکه یکی از مولفه‌های جامعه سرمایه داری اصالت سود و استفاده ابزاری است، اذعان کرد: آنچه که ما در کل ماجرای پیاده روی اربعین مشاهده می‌کنیم این صحنه است که افراد بر عکس این اصالت و برعکس هزینه کردن مرسوم در جامعه، بیشتر نگاهشان به هزینه کردن در راه اربعین است و به جای اینکه سود مادی را درنظر بگیرند نگاه معنوی به این مسیر می اندازند.
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: دیگران هزینه می‌کنند تا از زوار پذیرایی‌کنند و این هزینه کردن مولفه ای است که در جامعه بازار و نظام سرمایه داری وجود ندارد یعنی خلاف رویه ای است که در جوامع بشری اتفاق می افتد.
وی با اشاره به مولفه رفاه طلبی تصریح کرد: مولفه دوم جامعه لیبرال سرمایه دار به رفاه طلبی برمی گردد، یکی از مولفه های جامعه سرمایه داری رفاه طلبی است یعنی تمام مناسبات اجتماعی بگونه‌ای است که انسان‌ها رفاه بیشتری داشته باشند، حتی تمام معماری شهری و ساخت و سازها همه بر اساس رفاه بیشتر است.
آجیلی با اشاره به رفاه طلبی در جامعه سرمایه داری افزود: هر انسانی در جامعه بازار به دنبال رفاه بیشتر است برخلاف آنچه که در پیاده روی اربعین مشاهده می‌شود چه بسا مسیر نجف تا کربلا را بتوان با ماشین یک ساعته طی کرد اما در این مسیر افراد با اختیار و به عمد پیاده روی چند روزه را انتخاب می کنند.
وی با بیان اینکه مولفه سوم بود و نمود است، خاطرنشان کرد: بود یعنی آن چیزی که واقعیت دارد و نمود آن تصویری است که درجامعه از ما به تصویر کشیده می شود و در نظام لیبرال شاخص بودن و مطرح شدن بسیار مهم است اما در اربعین عکس این را می بینیم که برای کسی اهمیت ندارد تا رسانه‌ای به آنها توجه کند یا تصویر آنها را به نمایش در بیاورد و برای آنها مهم نیت خالص است.
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه در اربعین خود را به زحمت می اندازند تا زائر راحت باشد، عنوان کرد: مولفه چهارم جامعه سرمایه داری فردگرایی است و در جامعه سرمایه گذار هرکسی اهداف فردی خودش را دارد و در جهت رسیدن به اهداف فردی زمان را تنظیم می کند اما در ماجرای اربعین خود را به زحمت می اندازند تا زائر راحت باشد.
وی با بیان اینکه در اربعین مدیریت سلسله مراتبی نمی‌بینیم، ابراز کرد: مدیریت دولتی جامعه مدرن در پیاده روی اربعین وجود ندارد و این ها نشانه هایی از رخ دادن پدیده ای است که می‌تواند نماد منطق و نماد خلاف هژمونی نظام بازار و سرمایه‌داری باشد.

*اربعین همواره با خواستگاه مردمی همراه بوده است
شریف لک زایی دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی  که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، با اشاره به خواستگاه مردمی اربعین گفت: خواستگاه و جایگاه اربعین در بطن جامعه بوده و کاملاً مردمی تلقی می شود، اگر ابعاد وجودی و تاریخ اربعین را مد نظر قرار دهیم نمی توانیم خواستگاه مردمی آن را نادیده بگیریم بنابراین اربعین یک مراسم مردمی است که دولت را هم درگیرکرده است.
وی با اشاره به حضور دولت در زیرساخت های مراسم پیاده روی اربعین اذعان کرد: این سوال که مداخله دولت ها به چه میزان باید باشد می تواند دانش سیاسی را درگیر کند و از این منظر علم سیاست به اربعین بپردازد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه حضور دولت ها باید به گونه ای باشد که خواسته مردمی آن خدشه دار نشود گفت: در مواردی همچون امنیت، بهداشت، حمل و نقل، زیرساخت ها، تسهیل در حضور زوار در مراسم اربعین دولت باید حضور داشته باشد.
لک زایی تصریح کرد: در مراسم اربعین برخلاف حج مناسک از پیش تعیین شده ای نداریم و در طول تاریخ مردم این مراسم را زنده نگه داشته اند و این مراسم کاملا مردمی انجام گرفته است، بنابراین دولت باید یک نوع فضایی را فراهم کرده و سیاست گذاری داشته باشد که این حضور به نحو مطلوب تری برگزار شود.
وی افزود: نهادهای دولتی نباید موکب داشته باشند هم به این لحاظ که دولت امکانات بیشتری دارد و به نوعی نگاه تحقیرآمیزی به موکب های مردمی دارد و به نوعی جنبه مردمی مراسم پیاده روی اربعین را تحت الشعاع قرار می دهد.
دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: پیاده روی اربعین یک حرکت مدنی، خردمندانه و حکمت آمیز تلقی می شود که نشان ایجاد استانداردهای بین المللی  توسط مسلمانان بخصوص شیعیان می تواند باشد، این نگاه در واقعه خواست و اهداف صلح آمیز را به جهان ارائه کند.

*آورده اربعین برای علوم سیاسی فهم جدید از عوامل تحول و دگرگونی اجتماعی است
حجت الاسلام و المسلمین مهدی امیدی دانشیار موسسه امام خمینی (ره) در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی  که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد،  با بیان اینکه اربعین حاوی سه سطح رویکردی و قابلیت بهره گیری دانشی است، اظهار داشت: سطح اول سطح عینیت و واقعیت است، سطح دوم هویتی و ارزشی است و سطح سوم تکالیف و الزامات است.
وی با اشاره به سه سطح رویکردی اربعین گفت: سطح نخست، نمود های عینی اربعین را به نمایش می گذارد و سطح دوم ناظر به لایه های معرفتی و بنیادین اربعین و سطح سوم به بخش مسولیت هایی ناظر است که اربعین برای باورمندان به آن در عصر حاضر ایجاد می کند.
دانشیار موسسه امام خمینی(ره) بر اساس سه سطح رویکردی به ده نکته اساسی در بحث اربعین و و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی پرداخت و عنوان کرد: اولین آورده اربعین برای علوم سیاسی فهم جدید از عوامل تحول و دگرگونی اجتماعی است.
وی بیان داشت: دومین آورده ضرورت طرح نظری نظام ولایی یا نظریه "امت امت" در کنار "دولت ملت" است که بایستی این نوع نظام شاخصه هایش تعریف شود.
حجت الاسلام والمسلمین امیدی خاطرنشان کرد: نظام امامت امت نظامی است ولایی بر پایه اخوت و مودت میان اجزاء مختلف امت و رابطه مبتنی بر عشق و محبت میان امام و امت، یک رابطه دوسویه زمینه ساز یک جامعه مدنیت در تمدنی متعالی و متمایز از مدنیت غرب است.
وی با اشاره مولفه های دیگر اربعین ادامه داد: فرهنگ اربعین منادی فردیت رها شده از منافع خویش و جمعیت جهت یافته به سوی کمال و فانی شده در جذبه ولی الهی است، از دیگر مولفه های پدیده اربعین ضرورت تبیین اخلاق جهان شمول، ضرورت دروس اختصاصی در باب کمال محور، ضرورت تحلیل و تبیین حیلت و ظلالت در عصر نوین و ضرورت تصحیح زیرساخت ها و معرف ساز فرا مذهبی است.

*اربعین، منبع بسیاری از ایده هاست
دکتر راضیه مهرابی استادیار پژوهشکده مطالعات فناوری در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی  که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، با اشاره به چیستی اربعین و لزوم توجه به فرهنگ و همگرایی منطقه ای گفت: این سوال که اربعین را ببینیم و چگونه بخوانیم؟ می تواند بستر طرح کارآمد ترین ایده ها و نظریات در حوزه علوم سیاسی، روابط بین الملل، جامعه شناسی سیاسی و حتی مطالبات منطقه ای باشد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا اربعین به یک حادثه تاریخی و گرامیداشت آن یا اربعین به یک مناسک مذهبی و فرهنگی بین پیروان خاص در یک زمان و مکان مشخص اشاره دارد، اظهار داشت: بنظر اربعین معطوف به رئالیتی است، اما با این وجود ابتدا پدیده اربعین را در دو ساحت متاتئوریک و تئوری مطرح می کنیم.
استادیار پژوهشکده مطالعات فناوری ادامه داد: در ساحت متاتئوریک اربعین به رویکرد های سنتی و رایج در فهم اولویت سیاسی و بین المللی کمک می کند، اربعین به رویکردهای متاخر در عمده مطالعات فلسفی و هستی شناسی در روابط بین الملل نیز کمک می کند.
وی اذعان کرد: در ساحت تئوری، اربعین می تواند منبع بسیاری از ایده ها و مبدأ گسترش ایده همگرایی فرهنگی یا منطقه گرایی فرهنگی باشد.
مهرابی بیان داشت: یکی از نظام مسائل اربعین که به هر ایده هنجاری کمک می کند، مسئله سرمایه فرهنگی است که باید به طور ویژه به آن توجه شود.
وی ادامه داد: سرمایه فرهنگی با اصلاح و تغییر ذائقه رفتاری و سلایق افراد به بازتولید نقشه جدید اجتماعی و حتی بین المللی و منطقه ای و عبور از موانع هویتی در ارتباط دوسویه کمک می کند، اربعین ظرفیت بالایی برای ارتباط در همۀ جوانب فرهنگی، علمی، سیاسی و اقتصادی برای ملت اسلام  را در پی دارد.

*نقش موثر اربعین در آینده سیاسی ملل اسلامی با رویکر صلح گرایانه 
دکتر علی سروش دانشیار پژوهشکده شهید صدر در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد گفت:  اربعین به عنوان عظیم ترین تجمع جهان اسلام را نباید در چارچوب آیین های متداول بلکه باید فرا آیین تحلیل کرد .
وی اضافه کرد: این بدان معناست که این حرکت با نقش آفرینی و کنش گری که دارد باید به مثابه یک جنبش به آن نگاه و تحلیل کرد، چرا که در تحولات آینده جهان اسلام در سطح منطقه ای و فرا منطقه ای تاثیرات جدی خواهد داشت.
دانشیار پژوهشکده شهید صدر ادامه داد: پیاده روی اربعین را باید ذیل انقلاب اسلامی تحلیل کرد چرا که اساساً انقلاب اسلامی بازگشت دوباره معنویت در عرصه سیاسی و اجتماعی را فراهم کرده است.
وی بیان داشت: این انقلاب اسلامی بود که اجازه کنش گری را به مسلمانان و جهان اسلام داد و قبل از آن هر حرکت اسلامی و اصلاحی ذیل یکی از پارادایم های لیبرالیسم یا مارکسیسم مشاهده می شد.
سروش تصریح کرد: حرکت اربعین یک معنای زنده، پویا و کنش گرانه از اسلام و تشیع را باز تولید می کند و همین معنا و ایدئولوژی است که هر روز بر تعداد علاقمندان به این حرکت می افزاید.
وی خاطرنشان کرد: در این پیاده روی، پیر، جوان، سیاه، سفید، زن، مرد، همه و همه با فرهنگ های مختلف و زبان و ملیت های مختلف بدون هیچگونه تعارضی کنار هم جمع می شوند و نه تنها تعارضی ندارند بلکه مهرورزی و استقبال وجود دارد و حتی این پیاده روی خانوادگی انجام می شود کما اینکه امام حسین(ع) به همراه خانواده در حرکت خود حضور پیدا می کنند چرا که اساساً یک حرکت اصلاحی و صلح طلبانه است و حضور خانوادگی رویکرد صلح طلبانه اربعین را به نمایش می گذارد.
دانشیار پژوهشکده شهید صدر با بیان اینکه علت غایی پیاده روی اصلاح امت هاست، اظهار داشت: اصلاح این پیاده روی چیزی بجز اصلاح امت و عدالت خواهانه نباید باشد و مفهوم مرکزی ما از اربعین مفهوم انقلاب است که در نظریه انقلاب امام هم شاهد می باشیم.
وی بیان داشت: حرکت انقلاب امام نیز برگرفته از پیامبر و امام حسین (ع) است و کار انقلاب اسلامی بازخوانی انقلاب ناب است و این اسلام ناب حرکت را ایجاد می کند و این ایدئولوژی هر ساله در اربعین پویا می شود.
سروش در ادامه با اشاره به رویکرد صلحگرایانه اربعین بیان کرد: حرکت اربعین را باید به عنوان یک جنبش مطالعه کنیم، جنبش و حرکت اربعین با رویکرد صلح گرایانه و اصلاحی می تواند نقش موثری در آینده به وجود بیاورد.

*حج دارالاسلام و اربعین دارالایمان است
حجت الاسلام و المسلمین سید سجاد ایزدهی، دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد گفت: حج نمادی از مناسک عبادی صرف نیست بلکه مراد از حج ابراهیمی، تقابل بین توحید ناب در برابر کفر و ستم و الحاد است و حج با تمام مناسکش نمادی برای توحید است.
وی با بیان اینکه همه مسلمانان با همۀ اختلافاتی که در رنگ، نژاد و مذهب دارند اما در اصل اسلام با هم واحد می باشند و تمامی مناسک آنجا ناظر به بحث وحدت است، ابراز داشت: حج ابراهیمی نماد مسلمانی ناب و نماد توحید ناب در برابر کفر و شرک است و لذا اگر روح ابراهیمی را از حج برداریم یک مناسک صرف خواهد بود که عملاً در راستای اهداف اسلام نبوده و در مقام مماثلت و مشابهت یک مناسک دیگری داریم که اختصاص به شیعه دارد و آن مناسک اربعین است که عمدتاً منجر به عبادی صرف نیست و رویکرد سیاسی دارد.
دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تأکید بر اینکه اگر قرار باشد حج را نماد اسلام بدانیم و اربعین را نماد شیعه، شاید در حوزه فقه سیاسی بتوانیم گردهمایی حج و همه مناسک را نماد دارالاسلام و اربعین را دارالایمان بدانیم، تصریح کرد: طبیعتاً دارالایمان در محدوده دارالاسلام قابل فهم است، لذا دارالایمانی فراتر از دایره اسلام نداریم و اگر مرز های عقیدتی ملاک باشد دارالاسلام معیار جهان اسلام است و دارالایمان در داخل آن است.
وی در ادامه افزود: اگر قرار باشد مرزها را درنوردیم و جهان را به مثابه اتحادیه فراگیر در نظر بگیریم قطعاً اربعین هم از این شاخصه برخوردار است و باید بتوانیم دارالایمانی داشته باشیم که مشتمل بر همه کشورهای شیعه مذهب با آرمان های مقدس باشد.
حجت الاسلام و المسلمین ایزدهی اظهارداشت در حج خداوند همۀ مسلمانان را از همه اطراف و اکناف جمع کرده و هدف و ملاک او یک دیپلماسی عمومی برای عموم مردم و یک دیپلماسی نخبگانی برای نخبگانی است که گرد هم جمع می شوند.
وی خاطرنشان کرد: غرض از حج گردهم و دور هم آمدن برمحور توحید برای حل مشکلات جهان اسلام است، همچنین غرض و هدف از اربعین آرمان ها و آیین هایی است که امام حسین(ع) با آن معنا پیدا می کند و غایت آرمان های حسینی عمدتاً رویکردهای مهدوی، عزت آفرین و نپذیرفتن ظلم است.

*جریان اربعین به عنوان مکمل جریان حج می تواند تاثیرگذار در دنیای اسلام باشد
به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، دکتر محمد علی بصیری دانشیار دانشگاه اصفهان در هم اندیشی علمی با موضوع اربعین و مسئله های نوپدید مطالعات سیاسی که به همت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد با اشاره ریشه های اعتقادی و سیاسی اربعین گفت: از منظر مباحث اعتقادی باید دراندیشه، ریشه های اعتقاد سیاسی، فرهنگی که راهپیمایی انجام می شود را بررسی کرد، چون در این زمینه خلاء زیادی وجود دارد و بحث هایی که صورت می گیرد صرفاً جنبه شعاری به خود گرفته است.
وی ادامه داد: از طرفی باید پاسخ جبهه مخالف مثل وهابیت را داد که این پدیده را بدعت می دانند، باید به این شبهات پاسخ مستدل و منطقی داد، صرفاً پرداختن به مباحث معنوی و شعاری کفایت نمی کند و در حد یک پرچم و پوستر کافی نیست.
بصیری با بیان اینکه پدیده اربعین در سه سطح قابل مطالعه وبررسی است، اذعان داشت: مطالعات سیاسی می تواند در سه سطح خرد از منظر سیاسی به عنوان یک پدیده تاثیرگذار، در حوزه میان منطقه و در سطح کلان و بین الملل به تاثیرات اربعین نگاه کند.
وی بیان داشت: در سطح خرد می توان به مطالعاتی در بحث اربعین و شهروند مسلمان پرداخت که یک فرد مسلمان چه تاثیری می تواند در اطرافیان خود بگذارد و چه تاثیری از مردم حاضر در اربعین بپذیرد.
دانشیار دانشگاه اصفهان با اشاره به سطح منطقه ای عنوان کرد: در بحث منطقه ای این سوال وجود دارد که آیا اربعین می تواند یک همگرایی اجتماعی سیاسی در حل و فصل جامعه ایجاد کند؟ آیا از دل اربعین می توان یک سازمان همکاری منطقه ای درست کرد؟ این موارد در موضوع تاثیرات اربعین قابل مطالعه است.
وی در پایان با بیان اینکه جریان اربعین به عنوان مکمل جریان حج می تواند تاثیرگذار باشد به جریان سطح بین المللی تاثیرات اربعین پرداخت و خاطرنشان کرد: در سطح بین الملل هم می توان مطالعه نو و تازه ای را در بحث اربعین داشت، مثلاً اینکه آیا اربعین می تواند در بازار اقتصادی نقشی ایفا کند و تاثیری در خنثی سازی تحریم ها داشته باشد؟ مطالعه ، پژوهش و بررسی در این موارد برای پژوهشگران وجود دارد.