به گزارش پایگاه خبری دفتر تبلیغات اسلامی ( تبلیغ نیوز )، كتاب‌های حوزه علوم انسانی اسلامی و کتاب‌های دینی بايد ويژگی‌های خاصی داشته باشد كه از جمله اين ويژگی‌ها می‌توان به زبان ساده و ادبيات شيوای متون و بيان ريشه‌ای مقوله‌های دينی برای جذب مردم به خصوص نسل جوان اشاره كرد.
علاوه بر فرهنگ‌سازی برای مطالعه و ایجاد تشنگی کتابخوانی کتب دینی در نسل جوان باید نویسندگان کتب دینی نیز جذابیت‌های بیشتری در آثار خود ایجاد کنند. با پیروی از الگوهای جدید نویسندگی، از به کارگیری واژگان کلیشه‌ای، دیریاب و نگارش سنتی بپرهیزند و بکوشند با زبانی ساده و بیانی روان با مخاطبان خود سخن بگویند.
محمدباقر انصاری، رئیس و مدیرعامل مؤسسه بوستان کتاب با عنوان یکی از سه ناشر بزرگ علوم انسانی و اسلامی ایران و مدیر نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با عنوان یکی از ناشران موفق در تولید آثار تراز پژوهش‌های بنیادی، در بیش از ۱۵ سال فعالیت خود، نزدیک به چهار هزار عنوان کتاب در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اسلامی چاپ و منتشر کرده است.
وی برگزیدگی در جشنواره‌های مختلف ملی و بین‌المللی و انتخاب ده‌باره او با عنوان «ناشر برگزیده» و نشر صد‌ها عنوان کتاب، از تجربه و دانش وی در حوزه نشر حکایت دارد.
به مناسبت هفته کتاب، خبرنگار ایکنا از قم پای صحبت‌های محمد باقر انصاری نشسته تا از وضعیت کتب دینی در ایران و چگونگی جذب نسل جوان به این کتب و شاخصه‌های نقد صحیح، هم از تجربه‌های این سال‌های او بشنویم و هم از دغدغه‌هایی که شاید بتواند به یک سیاستگذاری فرهنگی درست و راهکار افزایش جذب به خوانش و فهم عمیق از کتب دینی تبدیل شود که حاصل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم:
تهیه و خواندن کتاب دینی هنوز دغدغه روزانه مردم است
وی در ابتدای سخن در پاسخ به این سوال خبرنگار ایکنا که وضعیت کتب دینی چگونه است، گفت: کتاب‌های دینی و آن دسته آثاری که بن‌مایه دینی و مذهبی داشته و دارند، همیشه با استقبال مخاطبان همراه بوده‌اند. دین و حس خداجویی، فطری انسان است و انسان همیشه برای پاسخ به پرسش‌های خود نیازمند راهنما و مرجعی برای آنها بوده است؛ بنابراین کتاب‌های دینی همیشه مورد رجوع مخاطبان است.
انصاری ادامه داد: این روز‌ها هم که مردم با مشکلات بسیار اقتصادی و معیشتی دست به گریبان هستند، همچنان تهیه و خواندن کتاب جزو اهداف روزانه آنهاست. کتاب به معنای سنتی آن، کالایی کاغذی است که خوانده می‌شود؛ اما امروز دیگر معنای کتاب تغییر کرده است؛ یعنی صرفاً محتوایی برای خواندن نیست، برای دیدن و حتی شنیدن است.
مدیر عامل مؤسسه بوستان کتاب درخصوص میزان تاثیر گذاری کتاب دینی بر بشریت، ابنگونه پاسخ داد: وقتی درباره تأثیرگذاری صحبت می‌کنیم، باید در یک بسته‌ای، صدا و سیما، فضای مجازی، پایگاه‌های اطلاع‌رسانی و البته کتاب، چه کاغذی و چه الکترونیک را در نظر بگیریم؛ یعنی شاید درست‌تر باشد درباره محتوای دینی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی صحبت کنیم تا صرفاً کتاب دینی، سیاسی، اجتماعی و.... در عین حال تمامی این محتوا‌ها از ذهن و اندیشه انسانی پژوهشگر زایش و تراوش می‌کند.
انصاری اضافه کرد: بنابراین اگر نگاه و رویکرد او جامعه‌شناختی باشد، با پاسخ به مسائل به‌روز و جاری، می‌تواند عطش مخاطبان را رفع کند و اگر نوشتار او تکرار پرسش، پاسخ ناقص و دامن‌زدن به ابهام باشد، یقین بدانید مخاطب، اثر و نوشتار را یکسره کنار می‌گذارد و به سراغ مجاری و گذرگاه‌های جانشین برای پاسخ‌های خود می‌رود.
وی گفت: مخاطب در مسیر احتمال دارد راه به خطا رود و به‌اصطلاح، کجروی و انحراف داشته باشد؛ لذا از دید من ممیزی در حوزه علوم انسانی و اسلامی باید دقیق‌تر و با وسواس بیشتری همراه باشد.
نقد کتاب همراه با تحقیق، دردمندی انسانی و نگاه درست به آینده باشد
مدیر نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پاسخ به وضعیت نقد در حوزه کتب دینی ابراز کرد: نقد به معنای جداکردن سره از ناسره و درست از نادرست، برای رشد و تعالی، در هر حوزه‌ای لازم و بایسته است؛ در عین حال قدرت تحمل می‌خواهد؛ هم از طرف نقدکننده و هم طرف نقدشونده. نقد ژورنالیستی، یعنی نقدی که حرکتی در سطح دارد و بیشتر به جزئیات ظاهری می‌پردازد، نمی‌تواند کمکی به بهبود اثر کند.
وی افزود: نقد باید همراه با تحقیق، دردمندی انسانی و نگاه درست به آینده باشد. باید ضعف‌ها و قوت‌های سیاست‌ها و راهبرد‌ها را، هر دو با هم نشان بدهد؛ نقد باید راهکاری برای بهبود باشد. اینکه بگوییم می‌توانیم و می‌توانستیم بهتر و خوب‌تر عمل کنیم، یعنی مشتی جمله انشایی! اینها به کار ما نمی‌آیند.
انصاری ادامه داد: اگر بخواهیم در حوزه نقد کتاب‌های علوم انسانی و اسلامی به نتیجه درخور برسیم، نباید خودمان را به چند یادداشت و نقد سطحی دلخوش کنیم.
وی تصریح کرد: باید برگزاری نشست‌های علمی با حضور صاحب‌نظران شاخص و منتقدان منصف و روشن‌بین جدی گرفته شود؛ وگرنه اینکه دور هم جمع شویم و از هم تعریف کنیم، چیزی را نه درست نمی‌کند و نه چیزی به ما اضافه نمی‌کند؛ نقد باید بر اساس واقعیت‌های عینی و بیرونی باشد. این راه و مسیری است که ما را به مطلوب نزدیک می‌کند.
تولید آثار دینی باید با توجه به مخاطبان طیف سپید، خاکستری و سیاه باشد
انصاری در پاسخ به اینکه تعداد مخاطبان حوزه کتب دینی به چه شکلی است، بیان کرد: همان طور که گفته شد کتاب دینی همیشه مخاطب داشته است؛ اما این مخاطب را باید طبقه‌بندی کرد. مخاطبان همیشه در یک طیفی از سیاه و سپید و خاکستری قرار داشته و دارند.
وی ادامه داد: در هر دوره زمانی بسته به شکل فعالیت‌ها و کنشگری‌های دینی، فرهنگی و اجتماعی و حتی اقتصادی دولت‌ها و سیاستگذاران، صاحبان رسانه و... مخاطبان از یک طبقه و طیف به طبقه و طیف دیگر جامعه میل و نیل می‌کنند.
مدیر عامل موسسه بوستان کتاب اضافه کرد: مهم، فهم دقیق نیاز‌های هر طیف و پاسخ درخور و مناسب به پرسش‌ها، ابهام‌ها و مسائل آنهاست. باید اعتراف کرد بیشتر آثار دینی که در این سال‌ها پژوهش و نگاشته شده است، برای مخاطبان طیف سپید و تا حدی خاکستری بوده است؛ بنابراین باید با تکیه بر ابزار‌های درست و مخاطب‌شناسی دقیق، به الگوهای مهندسی‌شده‌ای از تبلیغ نوین با زبان ویژه و سنجیده‌ای رسید. همان طور که روشن است امروز گذرگاه‌های اطلاعاتی بسیار زیاد و متنوع شده‌اند.
انصاری ادامه داد: مخاطبان می‌توانند به‌راحتی از بستر‌های مختلف مجازی، از سطحی‌ترین تا دقیق‌ترین اطلاعات را به دست بیاورند. مخاطب خود به خود به یک قطب گرایش نمی‌یابد. این سیاستگذاران و کنشگران فرهنگی هستند که می‌توانند با عمل و فعالیت درست یا نادرست خود گرایش و حرکت و جهت آنها را تعیین کنند.
امنیت در فضای نشر، سرمایه‌گذاری بیشتر ناشران را در پی دارد
وی در پاسخ به میزان رغبت ناشران به انتشار کتب دینی ابراز کرد: نشر هم مثل دیگر بستر‌های فرهنگی و اجتماعی، چه بخواهیم و چه نخواهیم، متأثر از اقتصاد و سیاست‌های حاکم بر بازار است.
وی گفت: به سبب اهمیت زیاد فرهنگ و سرانه مطالعه در رشد و بالندگی کشورها، همه دولت‌ها و حکومت‌ها تلاش می‌کنند با حمایت‌های مختلف و مادی و معنوی خود، کتاب از سبد فرهنگی خانواده‌ها حذف نشود. تجربه‌های خوبی هم در کشور‌های مختلف دیده می‌شود.
انصاری افزود: در ایران هم به شکل‌های مختلف، برای مثال اعطای یارانه به تولیدکننده و مصرف‌کننده برای حفظ این مهم، تلاش‌هایی شده است. در اینجا مجال نقد بایستگی یا نبایستگی اعطای یارانه و اینکه چه کسی باید این یارانه را بگیرد، تولیدکننده یا مصرف‌کننده کالای فرهنگی نیست؛ ولی این واقعیت است که شمارگان کتاب چه روانشناسی باشد و چه دینی، روز به روز در حال کاهش است.
وی تصریح کرد: ممکن است برخی کارشناسان، گردش اطلاعات در فضای مجازی را دلیل بیاورند؛ ولی این همه واقعیت نیست. توانِ مالیِ نه مصرف‌کننده برای خرید که توان اقتصادی و نقدینگی تولیدکننده نیز برای نشر آثار کاهش یافته است.
انصاری در پاسخ به راهکار کاهش قیمت کتب دینی برای مخاطب، اظهار کرد: نشر آثار در قالب الکترونیک و بارگذاری کتاب‌های الکترونیکی بر بستر کتابخوان‌ها، می‌تواند راهکار مناسبی برای کاهش بهای تمام‌شده و قیمت برای مصرف‌کننده کتاب باشد؛ اما آن هم مستلزم حمایت از حقوق مادی و معنوی ناشران و مؤلفان است که متأسفانه در ایران به‌درستی انجام نمی‌شود.
وی افزود: با فرضِ داشتن انرژی، حوصله و وقت زیاد و به‌اصطلاح کفش آهنی برای شکایت و دادن دادخواست، احکامی که برای سارقان فایل‌های آثار و گردانندگان بسیاری از سایت‌ها صادر می‌شود بازدارنده نیست. امروز حکم به بسته‌شدن یک سایت و برداشتن آثار ناشران معترض و شاکی از روی آن می‌شود. فردا همان آدم سایت دیگر و کانال دیگری راه‌اندازی می‌کند.
مدیر نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: اگر راه‌اندازی هر سایت مربوط به کتاب، تنها با مجوز مراجع ذی‌صلاح قانونی مثل «خانه کتاب و ادبیات ایران» و «اتحادیه ناشران و کتابفروشان» انجام شود، دیگر شاهد این مشکلات نخواهیم بود.
وی تصریح کرد: این مراجع قانوناً حق هم خواهند داشت که سایت‌های بی مجوز را با داشتن یا نداشتن شاکی با عنوان مدعی‌العموم ببندند؛ حتی اگر از کشور‌های دیگر راه‌اندازی و هدایت شوند، می‌توان با تکیه بر «معاهده برن» یا مکاتبه با مراکز موازی دست‌اندرکار، درخواست برخورد قضایی و پاسخگویی کرد. به این ترتیب امنیت در فضای نشر باعث سرمایه‌گذاری بیشتر و بنابراین رشد روزافزون تولیدات فرهنگی می‌شود.
پژوهش‌های قرآنی در صدر آثار پرمخاطب دینی است
وی در پاسخ به سهم اشارات قرآنی در کتب دینی، گفت: پژوهش‌های قرآنی همیشه در میان آثار نشریافته دینی در صدر تولیدات و جز پرفروش‌ها بوده است. در حال حاضر هم این مسئله به‌وضوح دیده می‌شود. بعد از پژوهش‌های قرآنی، تاریخ و سیره اهل بیت(ع) و فلسفه و کلام اسلامی جزو آثار پرمخاطب دینی هستند.
یادآور می‌شود، آبان‌ماه به سبب برپایی هفته کتاب و کتابخوانی و آذر برای هفته پژوهش، جزو بازه‌های زمانی پرکار مؤسسه بوستان کتاب و نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است. می‌توان گفت از آبان و آذر ۱۴۰۲ تا آبان و آذر ۱۴۰۳ در مجموع، ۱۱۰ اثر جدید در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و ۱۶۰ اثر هم در مؤسسه بوستان کتاب چاپ و عرضه شده و می‌شود؛ یعنی ۲۸۰ اثر برای نوبت اول چاپ خواهیم داشت. شمار بازچاپ‌ها هم چیزی نزدیک به چهارصد عنوان است؛ بنابراین می‌توان گفت در حال حاضر، مجموعه نشر دفتر تبلیغات اسلامی، فعال‌ترین ناشر حوزه علوم انسانی و اسلامی ایران است.
معرفی مرتب کتاب‌ها در خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری و صفحه‌های مجازی، برپایی مراسم رونمایی و نشست‌های نقد و بررسی علمی، جزو اقدام‌های خوبی است که انجام می‌شود؛ ولی از آن جمله فعالیت‌هایی است که زیادش هم به‌اصطلاح کم است. مخاطب حق دارد با تازه‌های نشر و تولیدات پژوهشی که بیشتر دغدغه مسئله‌محوری دارند و در پی پاسخ به نیاز‌های روزانه مردم است، آشنا شود. این جریان‌سازی قدرت اندیشه مخاطب را توسعه می‌دهد و به تولیدکننده فرهنگ کمک می‌کند افق دیدش را فراتر ببرد و مسائل جدیدتری را در اولویت‌های نشر قرار دهد. قلباً امیدوارم با این حجم فعالیت و تلاش درخور، مؤسسه بوستان کتاب و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، هم در فرهنگ‌سازی و فرهنگ‌بانی و هم در جریان‌سازی دانش‌محوری که هدف آن تعالی و رشد جامعه است، موفق باشد.